Bomen
Als ik ’s ochtends wakker wordt zijn dit de eerste wonderlijke verschijningen waar ik vanuit ons slaapkamerraam op uitkijk. Bomen wekken in mij een gevoel van ontzag. Ze zijn er al meer dan 300 miljoen jaren en zullen nog vele jaren doorgroeien. Het zijn misschien wel de meest complexe en succesvolle planten op aarde. Wij kunnen niet zonder de bomen. De bomen wel zonder ons.
In veel religies worden bomen gezien als openbaring van nieuw leven. Dieper dan andere wezens wortelt een boom in de aarde en hij groeit ver boven ons hoofd uit. Bomen spreken al eeuwenlang tot de verbeelding van schilders, figureren in oude verhalen en zijn geladen met symboliek. De boom is een ‘voorwerp’ van eerbied en verering: de heilige boom, de stamboom, de meiboom en de levensboom die de hemel met de aarde verbindt. In de Bijbel is de boom ook een kernwoord. Het begint al in het aardse paradijs. Daar staan twee bijzondere bomen: de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad (Genesis 2:8-9).
Ook op verschillende plaatsen in de Joodse Tenach wordt de mens vergeleken met een boom. “De mens is als de boom in een veld…” [Dwariem/Deut. 20:19], “want zoals de dagen van de boom, zo zijn de dagen van Mijn volk” [Jesjajahoe/Jes. 65:22]. “Als een boom zal hij in de buurt van het water worden geplant…” [Jirmijahoe/Jer. 17:8].
De boom is in de Tora een metafoor voor groei; het vermogen dat ieder van ons in staat is een beter mens te worden.
Uit je hoofd
Bomen zijn essentieel voor het leven, zowel op ecologisch als op sociaal gebied. Bomen trotseren de seizoenen en de jaren. Ze zijn de longen van de aarde, diepgeworteld in de grond en reikend naar de hemel. Bomen zorgen voor een schone lucht, voor beschutting en verkoeling, maar bieden ook rust en ruimte voor bezinning. Ze hebben een positieve impact op onze mentale gezondheid. Je onderdompelen in het groen kan stress doen afnemen, helpen ‘uit je hoofd’ te komen en je energieker en gelukkiger laten voelen. In Japan hebben ze hier een speciale benaming voor: ‘shinrin-yoku’, ofwel ‘bosbaden’. In het Engels wordt het vertaald als ‘forest bathing’ of ‘forest therapy’.
Bomen en planten blijken etherische stoffen te produceren die het autonome zenuwstelsel activeren en zo voor een verlaging van de bloeddruk zorgen. Dat geeft ons immuunsysteem een boost. In de wetenschap stapelen de bewijzen zich op dat groen belangrijk is voor de mens. Patiënten in ziekenhuizen genezen bijvoorbeeld beter met zicht op bomen en groen.
Bomen helpen daarnaast ook de biodiversiteit, leveren zuurstof, reguleren de afvoer van regenwater, helpen overstromingen tegen te gaan en zorgen voor vocht in de lucht. We zien ook een toename in biodiversiteit als bomen ouder worden en tot ontbinding overgaan, omdat zij een habitat bieden aan alle soorten schimmels en insecten.
Maar ondanks hoeveel bomen ons te bieden hebben, zijn we deze met alarmerende aantallen aan het neerkappen.
Sinds de komst van de menselijke bewoners op deze planeet is ongeveer de helft van de bomen op aarde door ons verwijderd. Geschat wordt dat er op dit moment nog ongeveer 3 biljoen bomen op deze aardbol staan; slechts dertig procent van ons aardoppervlak is nog bedekt. En ieder jaar worden er ruim 15 miljard bomen gekapt. Dat zijn 41 miljoen bomen die iedere dag verdwijnen, 1,7 miljoen per uur, 29.000 per minuut en 500 bomen per seconde.
Als iedereen een boom zou planten
Als iedere aardbewoner dit jaar nog een boom zou planten, dan zou dat een aanvulling van 7,7 miljard bomen op onze aarde betekenen; een waardevolle stap vooruit.
Beseffende wat het vooral voor de komende generaties kan betekenen, raakte afgelopen week geïnspireerd om dit jaar onze tuin te gaan uitbreiden met een aantal nieuwe bomen.
Op elk kavel dat mijn man Marc en ik sinds 2008 tot nu toe hebben bewoond, hebben we een boom geplant. In de achtertuin van ons vorige huis in Heerlen hebben we op het kleine perceel van 80 vierkante meter twee amberbomen geplaatst. Als het om de herfstkleuren gaat, is de amberboom echt een van de mooiste bomen voor de tuin: alle tinten – geel, oranje, rood en purper – komen vaak tegelijkertijd voor aan één boom.
Toen we in 2015 verhuisden naar onze huidige woning in Stein, ontvingen we van de Heerlense echtgenoot van mijn biologische moeder als geschenk een boom voor in onze achtertuin: een Trachycarpus fortunei ofwel Chinese windmolenpalm.
Ik was toen geheel niet bekend met de verzorging van palmbomen. Saillant vond ik dat de toen zeven jaar oude Chinese palmboom is ontkiemd en gegroeid op de grond van het dorp waar ik in mijn kinderjaren heb gewoond.
Een grapje van de kosmos vond ik het dat, vele jaren na bewust de grond van het betreffende dorp verlaten te hebben en de lijnen met de biologische, patriarchale stamboom aldaar reeds vele jaren eerder te hebben doorgesneden en losgelaten, er vervolgens een geschenk in de vorm van een prachtige boom, uit dit 20 kilometer verderop gelegen gebied, voor in de plaats komt.
Troostrijk was dat deze Chinese vriend niet van een inheemse soort is, net zomin ik me destijds een inheemse heb gevoeld. En over symboliek gesproken: ík kon wel alles verlaten hebben, maar dat álles wilde mij blijkbaar nog niet verlaten. Iedere dag geconfronteerd met deze boom in onze achtertuin verlangde het toestaan van het wortelen van dit stukje natuur, afkomstig uit die (verbannen) streek, in mijn huidige grond. Dit dwong me te oefenen in het weer durven toelaten van álle herinneringen en dat álles nog eens – zonder weerstand- gevoeld mocht worden en dat het in me mocht wortelen, omdat het getransformeerd wilde worden.
Heel-worden
Wanneer je de ruimte geeft om alle delen van je verleden er te mogen laten zijn, ook de delen die niet ondersteunend voor je waren, dan vormen ze niet langer je zwakte -waartegen steeds gevochten, voor bevroren of gevlucht moet worden, maar vormen ze je kracht. Ik bevond me vanaf dat jaar, in het najaar van 2015, blijkbaar op die weg naar heel-wording. Door dit resonantieproces werd ik bewuster van (de zinloosheid van) mijn overlevingsdeel en leerde ik de afgesplitste delen/gevoelens integreren in wie ik nu ben, in hoe ik mezelf nu zie en leerde ik op die manier heel-worden, wat inhoudt: jezelf worden.
Ik viel geleidelijk steeds meer samen met wat ik impliciet en expliciet allemaal in mijn leven heb ervaren, zoals het stevig wortelen van de Chinese windmolenpalm in onze grond samenviel met mijn eigen wortelingsproces.
Een mooie traditie uit het Jodendom vind ik ‘Toe Bisjvat’, de viering van het nieuwjaar van de bomen. Met Toe Bisjvat viert men het ontwaken van de natuur na de winter. Het is vooral een landbouwfeest. Letterlijk vertaald betekent Toe Bisjvat ‘de 15e Sjevat’. Deze 15e dag van de maand Sjevat wordt in de Misjna het nieuwjaar voor de bomen genoemd. In Israël worden op Toe Bisjvat bomen geplant door schoolkinderen. Het is daarmee min of meer te vergelijken met de (Nederlandse) Nationale Boomfeestdag, die dit jaar op 17 maart wordt gevierd. De meerwaarde van Toe Bisjvat vind ik echter dat het een spirituele bedding heeft.
De boom is in de Joodse Tora ook een metafoor voor groei, het vermogen dat ieder van ons in staat is een beter mens te worden. Een mens is hier als een boom die gecultiveerd moet worden en enkel kan gedijen met verzorging en liefde. Door de viering rondom bomen, zijn wij in wezen gericht op de manier waarop mensen te vergelijken zijn als bomen. Mensen zijn, net als bomen, in staat om te groeien. Baby’s worden geboren als afnemers, maar als volwassenen moeten we gevers worden. Op Toe Bisjvat leert de boom ons dat het leven draait om deze groei en ontwikkeling. Bomen zijn dus symbolen van de groei en we moeten ook altijd streven om uit te groeien naar betere, ofwel – heelgeworden – mensen. Dit zijn de lessen van Toe Bisjvat.
Van nature groeit de Trachycarpus fortunei in de bergen van India en China tot op twee kilometer hoogte waar het flink kan vriezen, waardoor deze Chinese windmolenpalm ook de Nederlandse winters buiten overleeft. Zo leert deze uitheemse boom met zijn rafelige schors die op de stam werd gevormd tijdens die koude, donkere en weerbarstige dagen in zijn kindertijd, dat deze dikke, groezelige – maar gelouterde – laag een levenslange stevigheid en bescherming biedt en een bestendigheid in zich herbergt mits we de doorleefde weerbarstigheden tot onze kwaliteit weten te transformeren. De Chinese windmolenpalm is hierdoor in elk geval de meest winterharde palm gebleken, waardoor hij heeft laten zien zelfs te kunnen overleven in de Noord-Europese streken. Zijn blad blijft ook in de winter olijfgroen en vormt een prachtige waaier.
De datum van ‘Toe Bisjvat’ is reeds gepasseerd. Dit jaar viel deze Joodse boomfeestdag op 28 januari. Marc en ik willen nu graag op 17 maart, op de Nationale Boomfeestdag, een aantal bomen in onze tuin planten. Maar welke bomen kun je het beste kiezen?
Op de website van IVN lees ik dat het aangeraden wordt om inheemse (wilde) bomen te planten. Dit zijn boomsoorten, zoals de wintereik, die van oudsher in het wild in Nederland voorkomen.
We noemen een inheemse boom wild of autochtoon, als deze op eigen kracht, dus zonder menselijk ingrijpen, naar Nederland is gekomen. De meeste inheemse bomen van Nederland zijn na de laatste ijstijd vanuit het zuiden naar ons land toegekomen. Autochtoon wil zeggen dat het plantmateriaal ook echt genetisch uit Nederland afkomstig is (dus geen eik uit de Balkan, want die kunnen bijvoorbeeld op een ander moment bloeien).
Nog maar 3% van alle bomen in Nederland is autochtoon inheems en meer dan de helft van onze honderd inheemse soorten is bedreigd. Wilde bomen hebben veel meer diversiteit in hun genen. Boomsoorten met een grotere genetische diversiteit, kunnen zich beter aanpassen aan veranderende omstandigheden. Genoeg reden om onze wilde planten een duwtje in de rug te geven. Maar ook jij kan helpen door het opkweken en planten van inheemse bomen, struiken en kruiden in jouw tuin of buurt.
Soms is het lastig om inheemse bomen en struiken te onderscheiden van niet-inheemse soorten. Daarom heeft de IVN op hun website een handige plantlijst voor inheemse soorten samengesteld. Deze lijst kun je meenemen naar jouw lokale tuincentrum, hovenier of kweker en kun je checken of de juiste soorten aanwezig zijn. Het liefst biologisch. Zo maak je een eigen bosje met een mengelmoes van je favoriete planten.
Zonder bomen geen bloesem, zonder bloesem geen insecten, zonder insecten geen vruchten en vogels. Juist de variatie is belangrijk om alles in evenwicht te houden. Zet je daarom dit jaar in voor meer bomen en planten. Help ook mee en laat de natuur groeien. Een boom in de stad blijkt net zo effectief tegen warmte bij zomerse dagen als een boom in het bos. Begin in je eigen tuin of buurt; geef dieren en planten de ruimte. Ga voor groei, juist nu, tijdens het ontwaken van de natuur na de winter, juist in deze tijd tussen Toe Bisjvat en de Nationale Boomfeestdag.
“However true it may be that we have estranged ourselves from Nature,
it is nonetheless true that we feel we are in her and belong to her.
We must find the way back to her again.”Rudolf Steiner